Jedną z przyczyn stwierdzenia przez sąd nieważności umowy kredytu indeksowanego (waloryzowanego)/denominowanego do CHF jest „usunięcie” z umowy zapisów nakazujących przeliczanie kwot wypłacanego i spłacanego kredytu według kursu kupna/sprzedaży CHF ustalanego przez bank. W przypadku uznania, że postanowienia te są niedozwolone tylko w zakresie w jakim nie precyzują sposobu ustalania podstaw waloryzacji/denominacji tj. kursów CHF, (a nie całego mechanizmu) – poprzez odesłanie w tym zakresie do Tabeli kursów walut – pojawić się może problem wystąpienia w treści stosunku swoistej “luki” bez wypełnienia, której nie można będzie obliczyć świadczeń stron, a w konsekwencji wykonać umowy. Wypełnienie wskazanej luki nie jest możliwe modyfikacją przez sąd treści abuzywnej klauzuli, np. poprzez ustalenie godziwego kursu wymiany, ani poprzez zastosowanie w miejsce bezskutecznego postanowienia dyspozytywnego przepisu prawa. Jedynym skutkiem jaki przewiduje art. 3851 § 1 k.c. jest bowiem bezskuteczność niedozwolonego postanowienia umowy ex tunc.
W wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r. (C-618/10, Banco Espanol de Crédito S.A. przeciwko Joaquín Calderón Camino, Legalis numer 483548) Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści.
Biorąc pod uwagę niemożność zastąpienia abuzywnych postanowień przepisami dyspozytywnymi i zmianą ich treści przez sąd, należy zatem rozważyć, czy po wyłączeniu tych postanowień, umowa może dalej wiązać strony i być wykonywana. Zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.
W w wyroku z dnia 15 marca 2012 r. (Perenićova i Perenić vs. SOS financ spol.s.r.o.,C-453/10) Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że przy ocenie czy dana umowa kredytowa może nadal funkcjonować w obrocie po wyłączeniu abuzywnych postanowień istotne jest również ustalenie, które z rozwiązań zapewnia konsumentowi lepszą ochronę, choć nie jest to kryterium decydujące. Jednocześnie Trybunał podkreślił, że kryterium interesu konsumenta powinno być brane pod uwagę łącznie z oceną możliwości dalszego funkcjonowania umowy w obrocie, przy rozstrzygnięciu, czy w sprawie zasadne jest stwierdzenie nieważności umowy kredytowej z uwagi na abuzywność przedmiotowych klauzul waloryzacyjnych. Trzeba bowiem mieć na uwadze wszystkie skutki, jakie wiążą się z uznaniem umowy za nieważną oraz to, czy ich wystąpienie nie będzie naruszać interesu ekonomicznego konsumenta.
W głośnym wyroku z dnia 3 października 2019 r. (C-260/18) w sprawie pytań prejudycjalnych Sądu Okręgowego w Warszawie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej podtrzymał dotychczasowe orzecznictwo, zgodnie z którym:
- klauzule niedozwolone należy wyeliminować z umowy,
- w miejsce niedozwolonych postanowień nie można włączać innych postanowień wynikających z zasad słuszności, przepisów dyspozytywnych lub innych przepisów stosowanych per analogiam,
- jeżeli umowa nie może być wykonywana należy uznać ją za nieważną.
Za możliwością stwierdzenia nieważności umowy kredytu – po dwóch z kolei wyrokach SN skłaniających się do odfrankowienia, jako skutku eliminacji klauzul niedozwolonych – opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11.12.2019 r. (V CSK 382/18) rewidując swoje uprzednie stanowisko. Sąd Najwyższy, powołując się na orzecznictwo TSUE (wyr. TSUE z: 14.3.2019 r., C-118/17, Zsuzsanna Dunai przeciwko ERSTE Bank Hungary Zrt., Legalis, oraz z 3.10.2019 r., C-260/18, Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, Legalis), wskazał, że:
„Nie powinno budzić wątpliwości, że o zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością)”.
Po eliminacji z klauzuli waloryzacyjnej postanowień określających sposób ustalania kursów CHF ( z Tabeli kursów) dojdzie do sytuacji w której:
- kwota kredytu w zł w dniu jej wypłaty powinna zostać przeliczona na CHF w celu ustalenia salda kredytu w tejże walucie, lecz bez mechanizmu ustalania tego kursu nie będzie to możliwe – brak jest w tym zakresie możliwości ustalenia tego kursu o przepisy dyspozytywne ustawy,
- saldo kredytu w CHF (niemożliwe do ustalenia), które powinno zostać obliczone na pierwszym etapie waloryzacji nie będzie mogło zostać przeliczone na złotówki w celu spłaty kredytu w złotówkach zgodnie z umową – brak wysokości salda wyjściowego oraz przelicznika (kursu sprzedaży CHF) według którego miałoby nastąpić pomnożenie salda przez przelicznik.
3 komentarze